Dorothy Jemima (Dot) VAN DYK

Notes:

Rhonél Winifred De Wet - Eldest Daughter

can I say about my mother. She was strict - very strict - I was very weary of her - BUT she was one of the best cooks and bakers I have ever come across. She could prepare and serve a banquet just as easily as she made dinner for us. My Mom could make a feast out of nothing - and I am not exaggerating This also caused me to only want to always eat good food - not necessary expensive food - but good wholesome food. Then I landed in boarding school - with not so nice food .

My mom was at her happiest on the sport's fields of South Africa. She excelled at so many sports, She had different provincial colours in Netball, Korfbal, Hockey, Softball and Archery and I am sure if she was allowed to play rugby those days - my mom would have. She also had provincial colours in umpiring in Softball and Cricket. Ooh goodness, and don't forget the Golf and the Bowls - she tried her hand at everything.

Dottie Dottie Dash also had green fingers. She could make anything grow. Her garden was her pride and joy. She even revived all my dead potplants.

Mom had very high standards for everything both Delrey and myself fell short of most. We just could not replicate what she had done. Delrey too was well on her way on the sport fields until life happened to her. Me, all I could do was read, read, read.

Our mom also made all our clothes when we were younger. She knitted all our jerseys and made all our curtains etc. The only problem was she had no patience to teach us.

Mom also worked full time whilst multi tasking everything else along with her job.

She was a brilliant grandma to the grand children. Had all the patience in the world. She left us too early, I really do miss her a lot - even with all our misunderstandings ( and I mean I was misunderstood).

Llewaine Woodford - Eldest Grandson

Ouma Dot was a very sporty and energetic woman who loved to watch sport, especially her cricket. She used to go with me to play mini-cricket at the park. Funny enough, I did not even like the game, yet, because of her love for cooking, I never said no, because there was always a rolling pin or 'paplepel' at hand to administer a smack or two to a child who needed it.

I must say though, that although my Ouma Dot was not someone you would mess with, she was one of the few people who could make something out of nothing, and it would look and taste amazing.


Jacomina Gertruida (Minnie) Constantionou neé van Dyk - Youngest Sister

Dot had a green tin in which she buried everything of importance to her.

Her husband was the great great great grandson of Gnl De Wet, consequently they named their youngest daughter Delrey (For Genl De La Rey)

Melinda (Lindie) van der Schyf neé Brooks

Aunty Dot was talented in may different ways. One thing she taught me was to make pretty candles using candles and wax crayons. This came in very handy later in life when my own children had Entrepreneurs Days at school ... the candles proved to be very popular. After I was married for the first time, and moved to Theunissen in the Free State, I would often go and visit Aunty Dot who stayed in Virginia. Her flat was so pretty inside. Was always a mission to get going again ... 'Lin, maar jy het nou net 2 koppies tee gedrink' still rings familiarly in my ears.

Family/Spouse: John Leonard Louw (Johnny) DE WET. John was born on 23 Aug 1930; died on 25 Oct 1982. [Group Sheet] [Family Chart]

1. Rhonél Winifred DE WET was born on 3 Dec 1959 in Virginia, Ornage Free State, South Africa.
2. Delrey Jemene DE WET was born on 31 Oct 1965.

Notes:

Jacomina Gertruida (Minnie) Constantinou neé van Dyk - Youngest Daughter

Our father's mom died when he was still a baby. He was the youngest of 4, having 3 older sisters. His father remarried Ouma Battie neé Louw. She had 6 other children when marrying Dad's father. Ouma Battie's mom was 106 years old when she passed away on Shannon's birthday.

When my dad was still young, he would take his horse and travel about a hundred miles to his favourite place in the world ... the Kalahari. He said that was the best place to look at the stars and moon at night. This he stopped doing once he got married. He was also a strong swimmer who loved swimming in the Vaal River.

After getting married, our parents lived in Lichtenburg and worked on the 'delwery'. Both Jimmy and Maude were born there. From there they moved to 57 Lancaster Avenue Craighall Park. The house dad built, he built right at the back of the property so that there was place in the front of the house for the boys to play with a ball.

Dad was also very artistic. He once moulded a horse for a horse owner, but then did not want to part with it. The last time I recall seeing it was in Maude's home. He also made little 'play-play' stoves for us, in which we could make real fires and really cook on.

He worked at Mandy's Engineering which was a foundry. Regardless of how dirty the job was, when Dad left for or returned from work he was always neatly dressed in a trouser, shirt, collar and tie ... and always with a hat.

On his way home at night, he would stop and buy the 'The Star' newspaper. Every night he would read 'Curly Wee' to Dot and I, in English, and then explain it to us in Afrikaans. Then we would each have to re-tell the story to him, first in English and the in Afrikaans, so that he was sure we fully understood it.

Dad loved fishing, and every second month he would load us all up into his big Diamond-T truck and take us fishing somewhere near Krugersdorp where there were caves and a little river. Was a trip we always looked forward to and enjoyed so much.

Times were tough, and as soon as the children were old enough to work, they had to leave school so that they sould help support the family.

Our Dad's favourite food was the Sunday meal. He would always choose what he wanted our Mom to cook, and more often than not it was roast chicken, rice, potatoes, beans, pumpkin etc. All grown and reared ourselves. His favourite pudding was Jelly and ice cream.

After Our Mom died his Life Partner was Lorraine Fester (Mother of the wife of our youngest brother Koos van Dyk) They lived in a flat in Mayfair for quite a while, from where they then moved to a flat that Koos built at their home in Alberton. There they stayed untill Dad died.

Lindie van der Schyf neé Brooks - Granddaughter

We often visited Oupa in the flat in Mayfair. He would tell me if my parents wanted to give me a hiding, I was to pack my suitcase and live with him. It was always fun visiting him and Aunty Lorraine. First of all, we always got such delicious food to eat. Then when going home, down would come the old coffee tin and I would get to choose three or so sweeties (From the Checkers Pick 'n Mix).

No child ever really wants to make tea and coffee for their parents ... BUT ... it was ALWAYS a pleasure when visiting Oupa. Why ... ... ... well the was a honey bottle (With a big yellow bee on) filled with condensed milk next to the kettle ... ... ... that really worked for me. How I though no one ever noticed that once I had been to visit there was always a substantial drop in the condensed milk level. They pretended not to notice.

I have memories of sitting with Oupa on his bed singing with him to Mississippi (A Pussycat Hit). He really liked that song and when it came on he would turn that little radio up loud. He used to use snuff, and on the odd occasion gave me some. Yes, I sneezed myself silly, but never learned the lesson. Maybe that is why I love sneezing today.

When I was in boarding school, on one occasion I visited with Oupa at the Johannesburg General Hospital, and he made me vow that I would never become a nurse. He did not want me exposed to working with or seeing naked men. He was very adamant about it and I had to make a solemn promise that I would never become a nurse.

Christina Ellen (Stienie) Blom neé van Dyk - Oudste Kleinkind

Vanaf 1963, sovêr ek kan onthou, het ek baie goeie tye saam met Ouma Mynie gehad toe ek by haar op die plaas gaan kuier het.

Eerstens, die plaashuis anderkant die populiersbos ... ... ... Daar het ek en my sus Bettie, en soms my boeties ook, gekuier. Voor die huis het 'n diep watervoor verby gevloei. Aan die kant van die huis was daar 'n groot poel wat met tyd gevorm het waar die trekkers deurgery het na die lande verderaan. Daar in die poel het ons altyd te lekker baljaar.

Soggens het die kombuishulp die lekkerste pap gemaak waarby Ouma eiers gebak het en oor die pap vir ons geskep het. Dan het Ouma vir ons uit die Bybel uit voorgelees en ons het hande gevat om saam te bid. Ouma het dan brood geknie en ons het uit die huis gegaan om te gaan speel. Ouma het die brode in die buite oond gebak, die lekkerste was die egte plaasbotter op 'n sny warm boere brood. Somtyds het Ouma vir ons eiervrug (in dun skyfies gesny) in botter gebak en op die brood was dit 'n heerlike lekkerny. Ook was varkvet op brood met sout en peper vir my konings kos.

Klokslag, elke dag voor 10h00, het daar 'n groot likkewaan in die watervoor afgekom. Ons het buite gespeel en as dit warm was het ons in die water baljaar. Ek onthou nog eendag, toe Oom Sidney nog by Tannie Minnie gekuier het, dat hulle saam met ons buite was waar ons geswem het en in die son gelê het. Ewe skielik was die kombers waarop ons lë oor my kop, en Oom Sid sê ek moet nie koekeloer nie, want ek mag nie sien wat grootmense doen nie, maar ek het geweet hy wil weer 'n soentjie steel.

Ouma was baie lief vir naaldwerk. Destyds was die meel sakkies van wit linne gemaak met patrone op gedruk. Sy het die sakkies spierwit uitgewas en dan die patrone uitgeborduur en vadoeke en voorskote gemaak. Van die groot sakke het sy kussingslope gemaak. Sy sou op die stoep in die koelte sit om ons dop te hou terwyl ons in die water speel. Altyd besig met die een of ander naaldwerkie.

As Oupa op die plaas was, het hy altyd saam met Oom Koos buite gewerk. Op 'n dag in 1964, terwyl Oupa aan sy kar gewerk het, het ek amper op 'n groen boomslang getrap wat uit die boom in die water geval het. Toe ek gil was Oupa dadelik by en gooi die slang met 'n moersleutel wat in sy hand was. Daardie dag was oupa ook amper gepik toe hy en Pennie (die jong bediende wat na ons gekeyk het) tussen die water plante gesoek het vir die slang. Skielik roep Pennie dat Oupa moet stilstaan, want ta se kind lê op 'n blaar van die waterplant digby Oupa se gesig. Sy het die slang toe doodgemaak. Daardie nag begin ek nagmerries kry en Oupa het gery van die plaas af na 'n noodapteek in Johannesburg om vir my medisyne te gaan kry.

Daar was ook familiebyeenkomste op die plaas gehou. Dan word daar geslag, bees, skaap en vark. Almal het dan hulle deel gekry om saam te neem huis toe. Ouma het 'n groot kole yskas gehad net buite die agterdeur waarin sy al die vleis, groente en eiers in gebêre het. Sy het ook vet uitgebraai en frikkedelle ingelê in flesse.

Kerstyd was die familie ook almal weer bymekaar. Die groeter kinders, ek en Shannon, het dan met al die kleintjies gespeel. Die plaashuis was baie groot en ons kon lekker wegkruipertjie speel in hom. Oom Joe en Oom Sid het altyd vir die kinders poetse gebak.

Jare daarna, by die plaashuis met die grasdak, was daar ook goeie tye gewees. Daar het ons lekker gespeel en ook in die besproeingsdam agter die huis geswem. Gereeld in die vrugte bome geklim, veral as die vrugte ryp was. Soms het ons ook gaan kyk hoe die werkers boontjies verpak vir die mark, of saam Oupa gery om vir Oom Koos kos weg te bring na die buurplaas waar hy op die tabaklande gewerk het.

Ek sal die plaashuise vir altyd onthou. As ek kon skilder, sou ek dit wat ek voor my geestesoog sien, op doek wou vas lê.

Die hartseerste dag was toe ons in die Kaap met vakansie was en die tyding gekry het van Ouma se afsterwe. Ons het dadelik gepak en teruggekom vir haar begrafnis. Dit was net so hartseer toe ons vir oulaas plaas toe is om al Ouma se goedjies op te pak. Daar het ek besef dat dat dit 'n deel van my lewe was wat afgesluit is.

Na Ouma se dood het het Oupa Mayfair in Johannesburg, Transvaal toe getrek. Ons het daar vir hom gaan kuier en hy het gereeld vir ons kom kuier.

Oupa en Ouma was twee groot ouers wat enige kind trots en geliefd laat voel het. Hulle was die sout van die aarde.

Rhonél Winnifred Woodford neé De Wet - Granddaughter

I never saw Oupa not dressed well. I had an amazing opportunity to spend time with Oupa just before his death. I had to drive his car from Alberton to town and he took me along to all his friends, from the Chinaman right through to the last one. He introduced me to them and said he is busy teaching me to drive. It was only later I realised he was saying goodbye to all of them.

Then on the return back to Alberton I had to manoeuvre the car at that very steep downhill at a robot in Southcrest near where Uncle Joe and Auntie Lettie stayed. Getting closer to the red robot Oupa told me the breaks not very good I should try the handbrake. WOW!!! That was a scary revalation, I can still feel my heart beat. Oupa did not die that day, but I am sure that trip did cut his life short at least by one day. Although Oupa never taught me to drive, I was so proud when he declared that I had passed his tests. He used to chain his car to the tree, it was a green Peugeot station wagon.

When he was in hospital for the 2nd last time I had the opportunity to spend it with him every day and I realised then what a proud old man he was.

I was very lucky to spend time with both my grandparents shortly before their deaths and there are memories I will always treasure, even though we lived far away in the Free State.

Joseph married Jacomina Gertruida DE LA REY. Jacomina (daughter of Jacobus Herculaas (Koos) DE LA REY) was born on 20 Apr 1906; died on 9 Jan 1967 in Johannesburg, S A. [Group Sheet] [Family Chart]

Notes:

Jacomina Gertruida (Minnie) Constantinou neé van Dyk - Youngest Daughter

Our mom was a humble person who never raised her voice. Love was always streaming from her, I am sure she was an Angel sent by God to be our mom. When we were naughty she would only make 'Big Eyes' and we all knew to tow the line.

Mom was born in the Cape. They resettled to Betuanaland, now Botswana, and that is where she grew up. She learned to speak the mother tongue of the black people as well as they could. Her Mom died when she was 9. She was the eldest daughter and had to take care of her younger sister Hester and the household. The black people taught her how to cook as well.

Her father was the son of Genl De La Rey, who would often come and visit to see if the children were ok after their mom had passed away.

When moving out as adults her eldest brother Koos lived in Vryburg. Her other brother Pieter married a lady with the name Hester (Who was crazy about Stan, Maude's 1st husband). Hester and Pieter had a son Ronnie and two daughters Erin and Cecilia, who used to be a real little snip when she was small. Mom's younger sister, also Hester, married Lovey Schmidt. They never had any children and always wanted me to go and live with them.

Mom baked bread daily. When Jimmy was off in the navy it was the remaining 5 children, Mom and Dad and 2 of Dad's half brothers all had to be fed. Her food was always tasty. Friday nights she would make fish and chips. The rest of the week was real 'Boere kos' with veggies from our garden and meat and rice or mealie rice. Sundays was roast chicken and Dad would choose what pudding he would like to have. His favourite pudding Bottled Peaches with Jelly and Ice Cream. We had our own vegetable garden and our own chickens. Some to slaughter and others for eggs. I was only allowed to carry 1 egg at a time

Our Mom really loved Bing Crosby's music. She always used to say "Hy kan maar sy skoene onder my bed kom sit". We had a radio, but the brothers also played for our entertainment. Joe played a piano and pianoaccordian, Koos played violin, guitar and Hawaiian guitar. Invariably the violin was out of tune, because I would always 're tune' it for Koos.

Our Mom could make the most beautiful clothes. She once made such a stunning evening dress for Maude to go dancing in, a pink dress with silver stars.

When Mom was released from hospital, she told me that she had cancer. She had to take 2 tablets a day and the 2 of us would rest a short while in the afternoon.

Melinda (Lindie) van der Schyf neé Brooks - Granddaughter

Oumie passed away when I was only 2. So I do not really have a vivid memory of her. What I do have is a 'knowing' of sleeping behind her back when she came to visit in the house we were renting from Dad's brother Uncle Willy. Somehow I also have a 'knowing' of her soft gentle soul

Christina Ellen (Stienie) Blom neé van Dyk - Oudste Kleinkind

Vanaf 1963, sovêr ek kan onthou, het ek baie goeie tye saam met Ouma Mynie gehad toe ek by haar op die plaas gaan kuier het.

Eerstens, die plaashuis anderkant die populiersbos ... ... ... Daar het ek en my sus Bettie, en soms my boeties ook, gekuier. Voor die huis het 'n diep watervoor verby gevloei. Aan die kant van die huis was daar 'n groot poel wat met tyd gevorm het waar die trekkers deurgery het na die lande verderaan. Daar in die poel het ons altyd te lekker baljaar.

Soggens het die kombuishulp die lekkerste pap gemaak waarby Ouma eiers gebak het en oor die pap vir ons geskep het. Dan het Ouma vir ons uit die Bybel uit voorgelees en ons het hande gevat om saam te bid. Ouma het dan brood geknie en ons het uit die huis gegaan om te gaan speel. Ouma het die brode in die buite oond gebak, die lekkerste was die egte plaasbotter op 'n sny warm boere brood. Somtyds het Ouma vir ons eiervrug (in dun skyfies gesny) in botter gebak en op die brood was dit 'n heerlike lekkerny. Ook was varkvet op brood met sout en peper vir my konings kos.

Klokslag, elke dag voor 10h00, het daar 'n groot likkewaan in die watervoor afgekom. Ons het buite gespeel en as dit warm was het ons in die water baljaar. Ek onthou nog eendag, toe Oom Sidney nog by Tannie Minnie gekuier het, dat hulle saam met ons buite was waar ons geswem het en in die son gelê het. Ewe skielik was die kombers waarop ons lë oor my kop, en Oom Sid sê ek moet nie koekeloer nie, want ek mag nie sien wat grootmense doen nie, maar ek het geweet hy wil weer 'n soentjie steel.

Ouma was baie lief vir naaldwerk. Destyds was die meel sakkies van wit linne gemaak met patrone op gedruk. Sy het die sakkies spierwit uitgewas en dan die patrone uitgeborduur en vadoeke en voorskote gemaak. Van die groot sakke het sy kussingslope gemaak. Sy sou op die stoep in die koelte sit om ons dop te hou terwyl ons in die water speel. Altyd besig met die een of ander naaldwerkie.

As Oupa op die plaas was, het hy altyd saam met Oom Koos buite gewerk. Op 'n dag in 1964, terwyl Oupa aan sy kar gewerk het, het ek amper op 'n groen boomslang getrap wat uit die boom in die water geval het. Toe ek gil was Oupa dadelik by en gooi die slang met 'n moersleutel wat in sy hand was. Daardie dag was oupa ook amper gepik toe hy en Pennie (die jong bediende wat na ons gekeyk het) tussen die water plante gesoek het vir die slang. Skielik roep Pennie dat Oupa moet stilstaan, want ta se kind lê op 'n blaar van die waterplant digby Oupa se gesig. Sy het die slang toe doodgemaak. Daardie nag begin ek nagmerries kry en Oupa het gery van die plaas af na 'n noodapteek in Johannesburg om vir my medisyne te gaan kry.

Daar was ook familiebyeenkomste op die plaas gehou. Dan word daar geslag, bees, skaap en vark. Almal het dan hulle deel gekry om saam te neem huis toe. Ouma het 'n groot kole yskas gehad net buite die agterdeur waarin sy al die vleis, groente en eiers in gebêre het. Sy het ook vet uitgebraai en frikkedelle ingelê in flesse.

Kerstyd was die familie ook almal weer bymekaar. Die groeter kinders, ek en Shannon, het dan met al die kleintjies gespeel. Die plaashuis was baie groot en ons kon lekker wegkruipertjie speel in hom. Oom Joe en Oom Sid het altyd vir die kinders poetse gebak.

Jare daarna, by die plaashuis met die grasdak, was daar ook goeie tye gewees. Daar het ons lekker gespeel en ook in die besproeingsdam agter die huis geswem. Gereeld in die vrugte bome geklim, veral as die vrugte ryp was. Soms het ons ook gaan kyk hoe die werkers boontjies verpak vir die mark, of saam Oupa gery om vir Oom Koos kos weg te bring na die buurplaas waar hy op die tabaklande gewerk het.

Ek sal die plaashuise vir altyd onthou. As ek kon skilder, sou ek dit wat ek voor my geestesoog sien, op doek wou vas lê.

Die hartseerste dag was toe ons in die Kaap met vakansie was en die tyding gekry het van Ouma se afsterwe. Ons het dadelik gepak en teruggekom vir haar begrafnis. Dit was net so hartseer toe ons vir oulaas plaas toe is om al Ouma se goedjies op te pak. Daar het ek besef dat dat dit 'n deel van my lewe was wat afgesluit is.

Na Ouma se dood het het Oupa Mayfair in Johannesburg, Transvaal toe getrek. Ons het daar vir hom gaan kuier en hy het gereeld vir ons kom kuier.

Oupa en Ouma was twee groot ouers wat enige kind trots en geliefd laat voel het. Hulle was die sout van die aarde.

Rhonél Winnifred Woodford neé De Wet - Granddaughter

What I can remember is that Ouma died when I was nearly 7. She used to safe guard me totally. The times I spent with her on the farm along with Shannie and Kosie were the best! I recall how she used to say that she always wanted to cut her hair shorter, when she had no choice to, after the Wicks Bubblegum I stuck behind her ears when I slept with her, got tangled in hair.

The times we use to go down the "voor" in the big bathtubs were awesom, best times on the farm. Then if you could just dip your hands in her tins of biscuits. She always had something for every one. She really loved my father and I think she was the only mother figure he ever had in his life.
Sometimes though I think he missed her more than what my mother did - my opinion only.

I was very lucky to spend time with both my grandparents shortly before their deaths and there are memories I will always treasure, even though we lived far away in the Free State.

Notes:

According to Meintjies, in "de la Rey, Lion of the West " Koos de la Rey's second name was spelt "Herculaas" by himself but it is misspelt by many others as "Hercules" or "Herculas".

There are numerous publications about the colourful life and career of the well-known general J H (Koos) de la Rey, also known as the Lion of the West.

Jacobus married Jacoba Elizabeth (Nonnie) GREEFF on 24 Oct 1876 in Zeerust, Transvaal, South Africa. Jacoba (daughter of Hendrik Adriaan GREEFF and Suzanna Maria REDELINGHUYS) was born on 28 May 1856 in Paarl, Cape, South Africa; was christened in in Paarl, Cape, South Africa; died on 12 Aug 1923 in Lichtenburg, Transvaal, South Africa. [Group Sheet] [Family Chart]

Notes:

Methuen was captured at Tweebosch on 7 March 1902, the only British general taken during the war. It is on record that Mrs de la Rey gave him boerebeskuit and killed her last chicken for him. Source: Emily Hobhouse, Boer War Letters, Human & Rosseau, ISBN 0 7981 1823 7

Max du Preez skryf op 9 Januarie 2009 in Beeld soos volg:

Die stortvloed heldeverering vir Helen Suzman na haar dood op Nuwejaarsdag het my weer laat wonder hoekom ons gemeenskap so traag bly om die merkwaardige vrouehelde uit ons verlede te erken en te eer. Dink maar aan Albertina Sisulu. Selfs skoolkinders weet wie en wat Walter Sisulu was, maar al wat die meeste Suid-Afrikaners van Albertina weet, is dat sy Walter se getroue eggenote was.

Ek het albei mense geken. Ek dink 'n eerlike ontleding sal aantoon dat Walter, wonderlike, eerbare man wat hy was, se belangrikste rol dié van aanvulling tot Nelson Mandela was.

Albertina, daarenteen, was tot in die vroeg 1990's 'n merkwaardige leier in eie reg, want haar man was in die tronk. Geslagte jong swart leiers is deur haar huis en haar hande. Sy is die Moeder van die Nasie; Winnie Madikizela was dit nooit nie.

Ek het in my jongste boek, Of Tricksters, Tyrants and Turncoats, ook na enkele ander vrouehelde gekyk, en twee uitgelig wat ek gedink heeltemal onderskat is: die BaTlokwa-leier en bobaas-kryger van die vroeg 1800's, Mantatisi, en Nonnie Greeff-de la Rey, vrou van Generaal Koos. Dit is vir my interessant dat die meeste reaksie wat ek oor die boek kry, juis oor Nonnie de la Rey gaan. Dit is die meeste lesers se gunstelingstorie, swart en Engelssprekend ingesluit. Soos haar ma, Suzanna, het Nonnie (in 1865 gedoop Jacoba Elizabeth) trou aan haar man gesweer, hom gedienstig bygestaan en aanvaar hy is die leier in die huwelik. Maar Suzanna en haar dogter (soos MaSisulu en soveel ander sterk vroue) was eintlik net sulke sterk - of sterker - persoonlikhede as hul mans, wat eintlik maar net toegelaat het dat hul mans glo hy is die geeerde patriarg net om nie die orde te versteur nie.

Diep godsdienstig was Nonnie wel, maar nie so 'n fundamentalistiese Christen soos Koos nie. Terwyl sy en haar ma op nog 'n lang tog saam met haar ewig-trekkende pa, Hendrik, heeltemal sonder water gaan staan het, het Hendrik aan God gesê as Hy vir hulle water gee en hul lewe red, hy op sy vyftigste verjaardag na daardie selfde plek sou teruggaan om vir God dankie te sê. Hendrik het van sy kniee opgestaan en vir sy gesin gese God het aan hom gese daar is water in daardie boom, en hy wys na 'n ou boom daar naby. Hulle dag eers die arme man het sonsteek, maar toe hulle by die boom kom, sien hulle 'n klomp water van die laaste reenbui was in 'n vurk in die boomstam opgevang. Daar was genoeg water vir hulle en hul diere.

Hendrik het wel in 1878 op sy vyftigste verjaardag met sy familie, vriende en sy dominee na dieselfde plek teruggegaan om God te bedank. Toe sy vyftig word in 1906, het Nonnie haar familie en vriende ook na die plek teruggeneem om weer dankie te gaan se - en in 1937 het haar dogter, Polly, dieselfde op haar vyftigste verjaardag gedoen.

Die Greeffs het in Lichtenburg tot ruste gekom. Nonnie en Koos is in 1876 in die Hervormde kerk in Zeerust getroud. Sy het nie veel onderwys in haar lewe gehad nie, maar kon darem genoeg lees en skryf om 'n dagboek oor haar lewe te hou.

Die De la Reys het op een van Hendrik Greeff se stukke grond begin boer, maar Koos was meestal weg om Naturellekommissaris, landmeter en kommandoleier te speel. Nonnie het die boerdery oorgeneem. Tussen 1878 en 1897 het Nonnie die lewe geskenk aan sewe dogters en vyf seuns - twaalf kinders in negentien jaar! Twee van die seuns is as babas dood.

Ná haar ma se dood het Nonnie ook haar ma se vier jongste kinders en sommer twee ander kinders ook aangeneem. Sy het dus sestien kinders gehad om groot te maak en kos te gee. Koos self het volgens van sy biograwe nie veel met die opvoeding te make gehad nie.

Maar die merkwaardige deel van Nonnie se lewe het eintlik begin toe die oorlog in 1899 uitbreek en Koos 'n militêre sleutelfiguur geword het. Binne 'n maand ná die uitbreek van die oorlog is haar seun Adaan, wat saam met sy pa geveg het, by die Slag van Tweerivieren doodgeskiet. Nonnie was diep getref, maar het dit haar plig geag om eerder haar man te troos. Sy het in 'n verlate huis naby haar man se kommando in die Magersfontein-distrik gaan bly en haar man gereeld gesien in die weke ná Adaan se dood. Op Kersdag en Oujaarsdag het sy vir hom 'n groot maaltyd gegee. Sy is eers op 7 Januarie 1900 terug huis toe nadat Koos Colesberg toe gestuur is.

Die Britte het gou agtergekom Koos de la Rey gaan een van hul grootste nagmerries wees. Hulle het gehoor Koos gaan kort-kort terug plaas toe om vir Nonnie en die kinders te sien en het 'n veldtog geloods om hom te vang. Maar elke keer as Nonnie Britse soldate op haar plaas gesien ronddwaal het of probeer het om vee of perde te vang, het sy perd opgesaal en die Britse bevelvoerders gaan konfronteer. Generaals Archibald Hunter, CWH Douglas en Lord Methuen self het so onder haar skerp tong deurgeloop en elke keer hul manskappe opdrag gegee om hulself te gedra.

Nonnie het gou 'n gevreesde figuur onder die Britse offisiere geword. Lord Methuen het haar op haar plaas gaan besoek, eers om vir haar te gaan se sy opdrag was om al haar perde te konfiskeer (wat sy hom toe oorreed het om nie te doen nie) en later om met haar te onderhandel oor sy opdragte van bo om haar huis af te brand. Hy het aangebied om een gebou te los sodat sy en die kinders daarin kon woon, maar sy was nie bereid tot enige kompromis nie. Hy is uiteindelik weg sonder dat die De la Rey-opstal afgebrand is.

Haar bestaan in Lichtenburg was gou onhoudbaar. 'n Indiese handelaar wat langs die De la Reys se dorpshuis gewoon het en 'n goeie vriend van Koos was, Ajam Abed, het haar voorraad kos, koffie, suiker en medisyne aangevul en in November 1900 het sy en die kinders - en 'n paar koeie vir melk en skape en hoenders vir vleis - begin swerf.

Vir byna agtien maande, tot en met die einde van die oorlog, was Nonnie en die kroos nomadies. Hulle het soms in grotte gebly, soms, wanneer dit veilig geag is, saam met families wat nog op hul plase was en andersins in die veld of in verlate geboue.

Haar hoenders en skape was goud werd en sy het soms vleis vir mieliemeel en broodmeel geruil. (Toe Lord Methuen in Maart 1902 deur haar man se magte gewond is, het sy vir hom beskuit gestuur wat sy in die veld gebak het.) Toe die koffie begin opraak, het sy soetpatats gerooster en gemaal en met die laaste bietjie koffiemoer gemeng. Stysel uit groenmielies en salpeter van 'n verlate muur afgekrap was genoeg om haar eie seep te maak.

Die kinders se klere was gou kapot. 'n Union Jack-vlag en 'n groen snoekertafelkleed wat 'n soldaat uit die hotel in Wolmaransstad gesteel het, het in kledingstukke vir die kinders 'n nuwe lewe gekry.

Nonnie se formidabele, legendariese teenwoordigheid op die vlaktes van konflik was 'n groot bron van inspirasie vir ander Boeregesinne, vir die Boerekrygers en natuurlik vir haar generaalman. Hoewel Koos se gevegstyl baie beweeglik was, het hy en Nonnie blykbaar altyd geweet waar die ander een is. Nonnie het baie keer by hom op kommando gaan oorslaap en gewoonlik spesiale dae soos Kersdag en Nuwejaarsdag by hom deurgebring.

Die twee het beplan om hul 25ste huweliksherdenking op 24 Oktober 1901 romanties te vier en Koos het vroegoggend al sy kispak aangetrek. Maar die volgende oomblik het die Britte sy kommando aangeval en pleks van romanse moes hy en sy manne veg vir hul lewe. Hy het die hele geveg in sy kispak aangevoer en glo die aand ontdek dat twee van sy baadjieknope deur 'n Britse koeel afgeskiet is . . .

Nonnie se groot vrees was dat die Britte haar sou vang en in 'n konsentrasiekamp sou toesluit. En tog is daar getuienis dat Britse aanvalsmagte verskeie kere op haar afgekom en nooit probeer het om haar te arresteer nie. Sy het altyd haar man gestaan en die offisiere was dalk 'n bietjie bang vir haar - of dalk was dit net groot respek, vir haar en vir haar man.

Die laaste groot veldslag van die oorlog was by Tweebosch op 7 Maart 1902, 'n veldslag wat oorweldigend deur Koos de la Rey en sy manne gewen is. Lord Methuen se perd is onder hom doodgeskiet en sy been is gebreek. Koos de la Rey het hom soos 'n mede-offisier behandel en Methuen het glo selfs verskoning gevra vir die konsentrasiekamp-beleid van sy weermag. Hy het ook dadelik na Nonnie se welstand verneem.

Nonnie is dadelik Tweebosch toe en het Methuen in sy tent gaan sien. Volgens haar dagboek het hy gese hy was jammer dat hy en sy magte haar soveel moeilikheid veroorsaak het. Nonnie het een van haar kosbare hoenders geslag en vir Methuen as padkos saamgegee toe hy na Krugersdorp se hospitaal vervoer is.

De la Rey se manskappe was kwaad dat die vyand se bevelvoerder sulke behandeling kry en het hul generaal verplig om die ambulanswa te laat omdraai. Terug by Tweebosch het Koos en Nonnie saam aan die Boerekrygers verduidelik dat dit die Christelike ding sou wees om te doen, en dié keer het die manne dit aanvaar en Methuen is vort. Koos en Nonnie het 'n telegram aan Methuen se vrou laat stuur om te se hy is gewond, maar sou gou gesond word.

Nonnie Greeff-de la Rey se omswerwinge het eers in Mei 1902 tpot 'n einde gekom toe die twee Boererepublieke en Brittanje 'n vredesverdrag gesluit het. Sy is op 12 Augustus 1923 dood, nege jaar nadat haar man per ongeluk deur die polisie in Johannesburg doodgeskiet is.

Viva, Nonnie, viva!

Christened:
Gedoop deur Ds van der Lingen.